De behaalde rendementen van verleden jaar zijn gereduceerd tot een vage herinnering in het geheugen. Beleggers hebben buikpijn van de markten. Marktvolatiliteit richt grote schade toe aan de emoties van beleggers.
Wij willen het niet toegeven, maar psychologie heeft de grootste impact op financiële markten en uitgaven door consumenten. De psychologie is momenteel negatief gedaald.
Onzekerheid als oorzaak
De grootste angst is dat we niet kunnen zien hoe groot een recessie zal zijn en of deze überhaupt wel zal komen. De mens is een gewoontedier en heeft graag de touwtjes in handen. Onzekerheid en verlies van controle geven een nog grotere impuls om de markt te willen beheersen terwijl marktvolatiliteit op korte termijn er voor de meeste beleggers niet toe moet doen.
Impuls-investeringen en paniek-verkopen richten veel meer en veel grotere schade aan dan de huidige marktvolatiliteit op zich. De meeste beleggingen horen immers, naar gelang van hun verre beleggingshorizon, te worden gemeten in jaren en decennia. In plaats daarvan naar aanleiding van nieuwsberichten meten in dagen is om problemen vragen en leidt tot een “self fulfilling prophecy” van kapitaalverlies.
Vluchtgedrag en verleiding
Alleen al de dreiging van een recessie en slechte markten doen kortsluiting ontstaan in ons brein. De overvloed aan emoties die het brein moet verwerken, triggert het overlevingssysteem wat twee standen heeft: aan en uit.
Angst is de graadmeter waarbij ons dierenbrein de toegang afsluit tot het deel van ons brein waarmee wij dingen afwegen en nadenken. De bij angst horende emoties vormen de alarmknop voor een levensbedreigende situatie. De verleiding is groot om, reactief op de laatste ontwikkelingen, in of uit de markt te stappen.
Egocentrisme helpt
Volgens de APA (American Psychological Association) is angst een emotie die wordt gekenschetst door gevoelens van spanning, bezorgde gedachten en fysieke veranderingen zoals verhoogde bloeddruk. Angst is van directe invloed op financieel gedrag. Uit diverse onderzoeken blijkt dat degenen die angstig en gestrest zijn, schadelijk vluchtgedrag vertonen door duur op vakantie te gaan, geld opnemen uit spaarpotjes en in de financiële markten aan- en verkopen doen op ongunstige momenten.
De aandacht in de media en de ontwikkelingen op de markt zijn stressoren die angst vergroten. Ons brein zoekt manieren om te overleven. Daarvoor is de groep waar wij bij horen, de eigen familie en eigen omgeving van levensbelang. Schreeuwende nieuwsberichten over tekorten en dreigende recessie geven ons brein te veel negatieve prikkels waardoor de aandacht op de eigen specifieke situatie vervaagt en alleen de angst die wordt veroorzaakt door het macro-economisch nieuws centraal staat. Door de focus te leggen op het hier en nu en op de eigen situatie, komt het gevoel van controle terug.
Een kuil in de weg
Recessies zijn een normaal onderdeel van de conjunctuurcyclus. Het verleden wijst uit dat hoewel er variatie is in ernst en lengte, recessies gemiddeld iets minder dan een jaar duren. Naast de externe factoren speelt vooral paniek een grote rol.
De totale uitgaven krimpen als paniekerige consumenten stoppen met uitgeven van geld. Mensen spenderen meer geld aan loterijen en gokken. Beleggers gaan over tot hectisch handelen op basis van het laatste nieuws. Ook de gezondheid wordt aangetast. Hoe slechter de economische voorspellingen hoe meer mensen klagen over fysieke pijn. Bij jongeren belemmert (de dreiging van) een recessie het vermogen om op een positieve manier naar zichzelf te kijken.
Adem in, adem uit
Een kuil in de weg, maakt de weg nog niet slecht. In de huidige situatie is het belangrijk om het einddoel voor ogen te houden en te focussen op de eigen omgeving. Daarna kunnen de financiën en de beleggingsportefeuille opnieuw worden bekeken waarbij er ruimte komt voor een herschikking van de financiën, acceptatie van dagelijkse portefeuille volatiliteit en focus op hogere langere termijn rendement potentie.
Als het niet lukt die focus te leggen is het worst case scenario een goede oefening. Denk wat het ergste is wat zou kunnen gebeuren en wat vervolgens de situatie is, bedenk dan wat vanuit die situatie het ergste is wat kan gebeuren enz. Het brein komt tot rust en focus zodra het signaleert dat de situatie niet de dood tot gevolg heeft. Terecht komen in een financiële situatie die daadwerkelijk levensbedreigend is en tot de dood leidt, is zeer zeldzaam in de westerse wereld.
Anne Abbenes is financieel psycholoog, trainer/coach, adviseur en onderzoeker van financieel gedrag. Zij is lector Behavioral Finance & Financiële Psychologie aan onder andere de UCLL (Associatie KU Leuven) en bestuurder bij het Financial Psychology Institute Europe®. Daarnaast is zij internationaal (court) mediator, onderhandelaar en arbiter en is zij master in financial planning.
