Welke maatregelen zal het kabinet presenteren op Prinsjesdag – en wellicht daarvoor al naar de pers lekken – om het enorme koopkrachtverlies dat mensen lijden te beperken? 'Maximumprijzen voor gas en elektra en hogere lonen, vooral het minimumloon', roept de FNV. 'Een verlaging van de inkomstenbelasting', roept Liz Truss, de mogelijk komende premier in het VK, maar die heeft natuurlijk niets te zeggen over wat wij doen.
Met maximumprijzen worden gezinnen beschermd (afhankelijk van de hoogte uiteraard), maar moet iemand anders de last van het verschil tussen die prijs en de kostprijs dragen. Dat kunnen alleen de overheid of de leveranciers zijn. Als de leveranciers de uitverkorenen zijn, worden die dus gedwongen producten te leveren met verlies. Het lijkt mij geen houdbaar model en we zien in Frankrijk dat EDF de regering voor de rechter daagt en miljarden claimt.
Veel economen pleiten ervoor de prijzen de prijzen te laten en op een andere manier gezinnen compensatie te bieden. Die hoge prijzen vormen immers een prikkel om te besparen en om op duurzame energie over te stappen. Hoewel ik een groot fan van marktkrachten, heb ik over dit standpunt mijn bedenkingen.
Dit is geen normale prijs
Het prijsmechanisme is verreweg het meest efficiënte mechanisme dat bestaat om economische activiteiten te sturen. Maar dan moet er wel sprake zijn van een hoge mate van concurrentie aan de vraag- en de aanbodzijde van de markt en er moeten niet te veel negatieve externe effecten zijn, die niet in marktprijzen tot uitdrukking komen. De prijs is aldus de kostprijs plus een redelijke winstmarge.
Prijsveranderingen reflecteren idealiter een verandering van kostenstructuren en/of voorkeuren van consumenten. Een prijsverandering zorgt er dan voor dat het evenwicht tussen vraag en aanbod weer wordt hersteld bij de nieuwe situatie aan de vraag- en aanbodzijde.
De situatie op de Europese gasmarkt is echter exceptioneel. Momenteel is de TTF-prijs boven EUR 200 MWh. Voor de pandemie was dat ca. EUR 15 MWh. Dat is niet een prijsverandering die je in een normale markt kunt verwachten door een andere kostenstructuur of een verandering van consumentenvoorkeuren. De prijs is compleet losgeslagen van de productiekosten.
De gigantische prijsstijging in Europa overtreft ook de prijsstijging elders in de wereld in ruime mate, wat eveneens aangeeft dat het hier om iets heel bijzonders gaat. Kortom, dit is niet een ‘normaal prijssignaal’. En let wel, we praten hier over een eerste levensbehoefte, waar mensen zoveel voor moeten gaan betalen dat velen in financiële moeilijkheden zullen komen. Ingrijpen in het prijsmechanisme, wat via belastingen en heffingen natuurlijk toch al op grote schaal gebeurt, is daarom volledig gerechtvaardigd.
Dat ingrijpen in de prijsvorming van gas en elektriciteit de energietransitie zou vertragen lijkt me onzin. Met de huidige prijzen worden meer mensen feitelijk uit de markt gedrukt dan een realistische verhoging van de productie van duurzame energie kan opvangen, wanneer zij daarop zouden overschakelen. Overigens er even van uitgaande dat mensen de kosten van die duurzame energie wel kunnen dragen.
Uitvoerbaarheid
Elk ingrijpen in een markt werpt de vraag op van de uitvoerbaarheid. Het moet zo simpel mogelijk blijven en in dit geval de nood lenigen van gezinnen. Het zijn helaas niet alleen gezinnen met lage inkomens die nu in de problemen dreigen te komen.
Ik weet niet hoe uitvoerbaar een en ander is. Maar je zou kunnen denken aan forse verlaging van accijnzen en heffingen voor bepaalde hoeveelheden energie per huishouden, afhankelijk van de omvang van de huishoudens. Naarmate mensen meer verbruiken per persoon, moeten ze dan over dat meerdere een hogere prijs betalen etc. Ik veronderstel dat mensen met lagere inkomens in kleinere huizen wonen en daardoor een lager verbruik hebben.
Een dergelijke compensatie gaat wat kosten. Het is niet anders. Het zijn de beleidsmakers die ons de laatste 20 jaar steeds afhankelijker hebben gemaakt van Russisch gas. Dit is echt niet iets dat ons zomaar is overkomen.
Naast compensatie moet alles in het werk worden gesteld om de marktprijs van gas naar beneden, dus naar een normaal niveau te krijgen. Productie in Groningen, verhoogde productie in kleinere velden, versnelde exploratie, alles zou bespreekbaar moeten zijn want die hoge gasprijzen zouden anders wel eens lang kunnen aanhouden.
Han de Jong is voormalig hoofdeconoom van ABN Amro. Hij schrijft wekelijks voor Investment Officer over economie en markten. Meer informatie over zijn visie kunt u lezen op Crystal Clear Economics.
