De particuliere belegger moet worden beschermd tegen onverantwoorde beleggingskeuzes. Ook jongeren beschermen we tegen de boze buitenwereld van beleggingen door erover te zwijgen in financiële opvoeding. Jong leren beleggen bevordert echter bewuste financiële keuzes als volwassene.
Sinds 2012 worden financiële vaardigheden onder jongeren, ‘financial literacy’, in kaart gebracht. Financial literacy is wereldwijd een belangrijk element van financiële en economische groei en stabiliteit. De laatste week van maart is in Nederland dan ook de week van het geld in het leven geroepen, waar financiële educatie op scholen centraal staat.
Jongeren maken kennis met geld en het financiële stelsel. Wat stelselmatig ontbreekt, is het onderwerp beleggen. Op de vraag ‘als ik je nu 50 euro geef wat kun je ermee doen?’ krijg ik in de VS van jongeren steevast de vier mogelijkheden: uitgeven, sparen, weggeven en investeren. In Nederland beperkt het antwoord zich (ook bij volwassenen) tot uitgeven en sparen.
Goed voorbeeld doet volgen
De financiële opvoeding wordt voor een deel op school gegeven. De invloed van thuis wordt door kinderen meegenomen naar school. De sociale leertheorie van Bandura laat ons zien dat we vooral leren door het gedrag van onze ouders. Goed voorbeeld, doet goed volgen. Hoe ouders en influencers met geld omgaan, motiveert.
De definitie van motivatie in de financiële psychologie is ‘de drijvende kracht, de wil om een bepaald financieel gedrag te reproduceren dat we bij anderen waarnemen’. Bij beleggen is dit veelal extern georiënteerd. Ouders een risico-inventarisatielijst zien invullen en het niet behandelen van beleggen op scholen, bevordert een externe controlefocus. Mensen met een externe controlefocus wijten verliezen aan externe factoren en schrijven successen toe aan zichzelf. De externe controlefocus is het grootste gevaar voor financial literacy en bij beleggen.
Het onbekende beleggingsbos
Het buiten het financieel universum plaatsen van beleggen voor jongeren verhoogt financieel onverantwoordelijk gedrag. Op het eerste gezicht verblijven de jongeren in hun veilige bubbel. Het brein ziet iets onbekends als gevaar waarvan men moet wegblijven. Zodra echter het grote onbekende gebracht wordt door iemand die wij bewonderen, is het gevaar in ons brein geweken. Jongeren zijn niet ingevoerd in de wereld van beleggingen, maar ondertussen zien zij talloze gokreclames waarin influencers een wereld van winst aanprijzen die binnen ieders bereik ligt De jongere maar ook de volwassene die onbekend zijn met verstandig investeren, zien dat door een gokje te wagen, dromen uitkomen.
Beleggen is geen ander universum
Zodra kinderen zich bewust worden van geld, is het verstandig hen vertrouwd te maken met het gehele financiële universum, dus ook met beleggen. Dit bewapent hen tegen financiële gevaren die ze als volwassen zullen tegenkomen. Het begint eenvoudig met concepten als risico, beloning, winst, verlies, verschillen tussen aandelen en obligaties.
Volgens de sociale leertheorie is het niet genoeg om te ‘observeren’ wat anderen doen, maar ook om actief te ervaren welke voor- of nadelen verbonden zijn aan bepaald gedrag en bepaalde keuzes. Jong leren hoe financiële markten werken, maakt deze markten toegankelijker voor de belegger als volwassene.
Volwassen beleggingsfouten
Leren van winst en verlies reduceert de loss aversion, wat nog altijd de grootste beleggersfout is. Vanwege loss aversion wordt er door beleggers verkocht op de meest ongunstige momenten. Een kind leren omgaan met beleggen, werkt niet anders dan het onderwerp biologie waar de kinderen ervaren dat als je iedere dag het geplante zaadje opgraaft, de plant niet zal gaan groeien.
Jong leren investeren leert omgaan met onzekerheid en reduceert de bij beleggen veel voorkomende uncertainty bias. Door kinderen te laten ervaren dat investeren in hun geliefde merken niet altijd goed uitpakt voorkomt de familiarity bias. Veel beleggers investeren namelijk nog altijd in iets dat zij kennen, enkel omdat het vertrouwd voelt.
Jong geleerd is oud gedaan
Op jonge leeftijd leren beleggen laat kinderen ervaren dat financiële markten uit cycli van opwaartse en neerwaartse bewegingen bestaan. Dit prepareert hen voor de realiteit van financiële markten en helpt om verstandige financiële besluiten te nemen als volwassene.
Het is daarbij belangrijk om hen daadwerkelijke beslissingen te laten nemen in de echte wereld, hierdoor leren zij gevolgen te dragen voor de eigen keuzes. Het leert hen ook emotioneel gemotiveerde fouten te begrijpen. Aangezien deze keer op keer tot dezelfde gedragsfouten leiden is een nuttige bijkomstigheid dat de beleggende ouder hier ook iets van kan opsteken. Jong geleerd is oud gedaan.
Anne Abbenes is financieel psycholoog, trainer/coach, adviseur en onderzoeker van financieel gedrag. Zij is lector Behavioral Finance & Financiële Psychologie aan onder andere de UCLL (Associatie KU Leuven) en bestuurder bij het Financial Psychology Institute Europe®. Daarnaast is zij internationaal (court) mediator, onderhandelaar en arbiter en is zij master in financial planning.
